Ustrój polityczny
W Izbie niższej (Mażilis) zasiada 107 deputowanych, z czego 98 jest wybieranych w wyborach proporcjonalnych, w głosowaniu na partyjne listy krajowe, przy wyborczej klauzuli zaporowej wynoszącej 7%. Dziewięciu deputowanych wybiera Zgromadzenie Narodów Kazachstanu. Kadencja izby trwa pięć lat.
W Senacie, izbie wyższej parlamentu, zasiada 39 senatorów. Siedmiu z nich wyznacza prezydent. Po dwóch wybierają specjalne zgromadzenia elektorów (maslichaty) każdej z 14 prowincji oraz miast Astana i Ałma-Ata (Ałmaty). Kadencja senatora trwa sześć lat. Co dwa lata następuje wymiana 1/3 składu izby. Dożywotni mandat senatora przysługuje również byłym prezydentom republiki.
W wyborach 18 sierpnia 2007 roku 98 bezpośrednio wybieranych miejsc w parlamencie przypadły partii Nur-Otan Nursułtana Nazarbajewa (na którą zagłosowało 88% uprawnionych).
Mimo iż Kazachstan uważany jest za państwo, które w porównaniu do innych krajów Azji Środkowej czyni największe postępy we wdrażaniu reform demokratycznych, to sytuacja w tym kraju wciąż daleka jest od standardów zachodnich. Międzynarodowe i pozarządowe organizacje zajmujące się ochroną praw człowieka wskazują na częste przypadki ich łamania przez miejscowe władze. Przykładem jest głośny proces opozycyjnego dziennikarza Siergieja Duwanowa.
Kazaskie święta narodowe to: 30 sierpnia – Dzień Konstytucji, 25 października – Dzień Republiki oraz 16 grudnia – Święto Niepodległości.
Historia
W I tysiącleciu p.n.e. Kazachstan zamieszkiwany był przez związki plemienne Saków i Issydonów. Od II w. – III w. zajęty przez Xiongnu. Później w składzie kaganatu tureckiego. Od VIII w. – X w. pod panowaniem dynastii Karachanidów. W latach 1219–1221 podbity przez Mongołów, należał do Złotej Ordy. Po jej rozpadzie podzielony na Chanat Uzbecki (na wschodzie) i Ordę Nogajską (na zachodzie). W połowie XV w. w Chanacie Uzbeckim wyodrębnili się Kazachowie (tzn. ludzie wolni). Na innych ziemiach powstały 3 ordy (żuzy) – Wielka (Siedmiorzecze), Średnia i Mała.
Kazachstan został podbity przez Rosję i wcielony do tego kraju w 1868. Po utworzeniu Związku Radzieckiego na terenie kraju utworzono autonomię dla Kazachów, początkowo (1920) jako wchodzącą w skład Rosyjskiej FSRR Kirgiską Autonomiczną Socjalistyczną Republikę Radziecką, w 1925 przemianowaną na Kazachską Autonomiczną Socjalistyczną Republikę Radziecką. W 1936 Kazachska ASRR zmieniła swój status i jako Kazachska Socjalistyczna Republika Radziecka weszła bezpośrednio w skład ZSRR.
W czasie rządów Stalina Kazachstan był znany ze znajdujących się na jego terenie obozów pracy (łagrów) oraz jako miejsce deportacji m.in. ludności polskiej oraz Czeczenów. Później Kazachstan stał się miejscem kilku ambitnych radzieckich projektów, takich jak: umiejscowione w Semeju laboratoria jądrowe, próby z bronią jądrową, kosmodrom Bajkonur, zagospodarowywanie bezludnych terytoriów. 16 grudnia 1991 Kazachstan, jako ostatnia z republik ZSRR, proklamował niepodległość. W 1997 stolica kraju została przeniesiona z położonego na południu kraju miasta Ałmaty do znajdującej się bliżej geograficznego centrum kraju i dalej od granicy z Chinami Akmoły, przemianowanej później na Astanę.
 |
| Ałmaty |
 |
| Ministerstwo Komunikacji w Astanie |
Podział administracyjny
Obwody (w nawiasie podana stolica):
- Obwód akmolski (Ақмола облысы) (Kokszetau) (Көкшетау)
- Obwód aktiubiński (Ақтөбе облысы) (Aktobe) (Ақтөбе)
- Obwód ałmaacki (Алматы облысы) (Tałdy Kurgan) (Талдықорған)
- Obwód atyrauski (Атырау облысы) (Atyrau) (Атырау)
- Obwód karagandzki (Қарағанды облысы) (Karaganda) (Қарағанды)
- Obwód kustanajski (Қостанай облысы) (Kostanaj) (Қостанай)
- Obwód kyzyłordyński (Қызылорда облысы) (Kyzyłorda) (Қызылорда)
- Obwód mangystauski (Маңғыстау облысы) (Aktau) (Ақтау)
- Obwód pawłodarski (Павлодар облысы) (Pawłodar) (Павлодар)
- Obwód południowokazachstański (Оңтүстік Қазақстан облысы) (Szymkent) (Шымкент)
- Obwód północnokazachstański (Солтүстік Қазақстан облысы) (Petropawł) (Петропавл)
- Obwód wschodniokazachstański (Шығыс Қазақстан облысы) (Öskemen) (Өскемен)
- Obwód zachodniokazachstański (Батыс Қазақстан облысы) (Orał) (Орал)
- Obwód żambylski (Жамбыл облысы) (Taraz) (Тараз)
Miasta wydzielone:
- Ałmaty (Алматы)
- Astana (Астана)
- Bajkonur (Байқоңыр), ros. Байконур
Geografia
Ogólne położenie
Zdecydowana większość terytorium Kazachstanu leży w Azji, tylko stosunkowo niewielka część północno-zachodniego Kazachstanu leży w Europie. Przeważająca większość terytorium kraju należy do Azji Środkowej, której Kazachstan zajmuje największą część. Do Kazachstanu należą także południowe obrzeża zachodniej Syberii.
Ukształtowanie terenu
Zachodnią i środkową część Kazachstanu stanowią niziny. Idąc od zachodu jest to Nizina Wschodnioeuropejska, a ściślej rzecz biorąc jej skrajnie południowa część – Nizina Nadkaspijska (pow. 200 tys. km²). Równoleżnikowy pas nizin jest rozdzielony przez południkowe pasmo niskich gór Mugodżarów - 657 m n.p.m. (południowe przedłużenie Uralu) i stanowiący jego kontynuację na południu płaskowyż Ustiurt (pow. 200 tys. km²). Na wschód od Mugodżarów i Jeziora Aralskiego (pow. 16,6 tys. km²) rozciąga się kazachska część Niziny Turańskiej. W północnej części kraju leży Płaskowyż Turgajski, rozcięty dolinną Bramą Turgajską. Wschodnią część Kazachstanu zajmuje rozległe Pogórze Kazachskie z izolowanymi pasmami gór średnich. Wschodnie pogranicze kraju zajmują góry – zachodnie krańce Ałtaju i Tienszanu. Na północy kraju do Kazachstanu należy południowy skraj Niziny Zachodniosyberyjskiej.
Klimat
Klimat Kazachstanu jest zdeterminowany przez jego położenie w sercu olbrzymiego kontynentu, z dala od oceanu, przez co nie docierają tu masy powietrza morskiego. Klimat kraju jest umiarkowany, suchy, skrajnie kontynentalny. Różnice temperatur lata (do +40 °C) i zimy (do -45 °C) oraz nocy i dnia są nadzwyczaj duże. Lato jest długie i gorące, zima równie długa i mroźna, zaś wiosna i jesień są bardzo krótkie. W centralnej części Kazachstanu opady praktycznie nie występują, na północnych i południowych obrzeżach dochodzą zaledwie do 300 mm rocznie.
Stosunki wodne
Wskutek suchości klimatu Kazachstan należy do krajów cierpiących na niedostatek wody. Sieć rzeczna kraju jest słabo rozwinięta. Częste są rzeki nieuchodzące do żadnego zbiornika wodnego, lecz wysychające w piaskach pustyń oraz rzeki okresowe. Maksymalne stany rzek występują wiosną – w porze topnienia śniegów na stepach.
Większość terytorium państwa należy do bezodpływowego obszaru zlewisk Morza Kaspijskiego (rzeki Ural i Emba), Jeziora Aralskiego (Syr-daria) i jeziora Bałchasz (Ili) i innych, pomniejszych bezodpływowych jezior, w większości zasolonych.
Północne pogranicze Kazachstanu należy do zlewni Obu (Toboł, Iszym i Irtysz).
Przyroda ożywiona
Północne obrzeże Kazachstanu leży w strefie lasostepu – na czarnoziemach spotyka się tu zagajniki brzozowo-osikowe, a na piaskach – sosnowe. Poza tym lasy spotyka się tylko wysoko w górach na obrzeżach kraju. Centralny równoleżnikowy pas kraju zajmują stepy – część Wielkiego Stepu eurazjatyckiego. Na południu stepy te przechodzą w półpustynie z dużym udziałem słonych bagien, częściowo pozbawionych roślinności. Na południe od pasa półpustyń leżą pustynie gliniaste i piaszczyste (Kyzył-kum, Mujun-kum), które łącznie zajmują 2/3 powierzchni państwa.
Ten pierwotny układ roślinności został znacząco zaburzony przez człowieka, zwłaszcza w czasach najnowszych. Znaczną część stepów zajęto pod uprawy rolne, które jednak wymagają sztucznego nawadniania.
 |
| Jezioro Kaindy powstało w wyniku osuwiska, które przegrodziło dolinę rzeki. Kazachstan południowo-wschodni. |
Główne miasta
Astana, Ałmaty, Karaganda, Szymkent, Pawłodar, Taraz, Öskemen, Uralsk, Temirtau, Kostanaj, Aktiubińsk, Petropawł, Semej, Ekibastuz, Kyzyłorda, Aktau, Kokszetau, Atyrau, Kapczagaj.
Problemy ekologiczne
Olbrzymie kazachskie pustynie były dla radzieckich władz jednym z powodów umiejscowienia w Kazachstanie prób z bronią jądrową. Te dawne eksperymenty w połączeniu z brakiem kontroli zanieczyszczeń wpłynęły na alarmująco wysoki współczynnik zachorowań w wielu regionach wiejskich. W granicach Kazachstanu zanotowano dwie wielkie katastrofy ekologiczne: wysychanie Jeziora Aralskiego oraz wysokie skażenie radioaktywne na obszarach dawnych prób jądrowych (skażona jest wielka strefa na południe od miasta Kursatow oraz obszary wzdłuż granicy z Chinami). Po zakończeniu II wojny światowej, decyzją władz radzieckich zaorano 250 tys. km² kazachskiego stepu i przekształcono go w pola uprawne. Po rozpadzie Związku Radzieckiego w 1991 i upadku kołchozów, większość owych terenów stała się nieużytkami rolnymi i obecnie ekolodzy obserwują intensywną regenerację ekosystemu trawiastych równin.
Kazachstan jest sygnatariuszem tzw. konwencji waszyngtońskiej (Międzynarodowej Konwencji o Międzynarodowym Handlu Dzikimi Zwierzętami i Roślinami Gatunków Zagrożonych Wyginięciem). W Kazachstanie ma swoją siedzibę Środkowoazjatyckie Regionalne Centrum Ekologiczne, rozwijające współpracę lokalnych państw w dziedzinie ochrony środowiska.
Demografia
Ludność Kazachstanu jest bardzo zróżnicowana. Spośród blisko 16 mln mieszkańców (2008) Kazachstanu największe grupy etniczne stanowią Kazachowie –blisko 65% oraz Rosjanie – ponad 25% Islam sunnicki wyznaje 47% społeczeństwa, natomiast wyznawcy prawosławia stanowią 44% (ogólnie chrześcijanie stanowią prawie 47% społeczeństwa). Większość z ok. 100 tys. katolików stanowią Niemcy, Polacy, Ukraińcy, Białorusini, Estończycy – potomkowie ludzi deportowanych za czasów Związku Radzieckiego.
Statystyki demograficzne
| (2010) | |
| Liczba ludności | |
| Ludność według wieku | |
| 0–14 lat | 21,8% |
| 15–64 lat | 70,2% |
| ponad 64 lata | 7,9% |
| Wiek (mediana) | |
| W całej populacji | 29,9 lat |
| Mężczyzn | 28,4 lat |
| Kobiet | 31,6 lat |
| Przyrost naturalny | 0,399% |
| Współczynnik urodzeń | 16,66 urodzin/1000 mieszkańców |
| Współczynnik zgonów | 9,39 zgonów/1000 mieszkańców |
| Współczynnik migracji | -3,28 migrantów/1000 mieszkańców |
| Ludność według płci | |
| przy narodzeniu | 1,06 mężczyzn/kobiet |
| poniżej 15 lat | 1,04 mężczyzn/kobiet |
| 15–64 lat | 0,95 mężczyzn/kobiet |
| powyżej 64 lat | 0,53 mężczyzn/kobiet |
| Umieralność noworodków | |
| W całej populacji | 24,93 śmiertelnych/1000 żywych |
| płci męskiej | 29,29 śmiertelnych/1000 żywych |
| płci żeńskiej | 20,32 śmiertelnych/1000 żywych |
| Oczekiwana długość życia | |
| W całej populacji | 68,19 lat |
| Mężczyzn | 62,91 lat |
| Kobiet | 73,78 lat |
| Rozrodczość | 1,87 urodzin/kobietę |
| Współczynnik dorosłych z HIV/AIDS | 0,4% (2008) |
| Liczba osób zakażonych HIV/AIDS | 11 699 (2008) |
| Liczba zmarłych na HIV/AIDS | 230 (2008) |
 |
| Liczba ludności w latach 1992–2003 |
Religia
- islam - 51,8%
- chrześcijaństwo - 45,3%
- inni (judaizm, szamanizm) - 2,9%
Kultura
| Data | Polska nazwa | Oryginalna nazwa |
|---|---|---|
| 1 stycznia | Nowy Rok | Жаңа жыл |
| 8 marca | Dzień Kobiet | Халықаралық әйелдер күні |
| 22 marca | Święto Wiosny | Наурыз мейрамы |
| 1 maja | Święto Jedności Narodów Kazachstanu | Қазақстан халық бірлігі мейрамы |
| 9 maja | Dzień Zwycięstwa | Жеңіс күні |
| 30 sierpnia | Dzień Konstytucji | Қазақстан Республикасы Конституциясы күні |
| 25 października | Dzień Republiki | Республика күні |
| 16 grudnia | Dzień Niepodległości | Тәуелсіздік күні |
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz